Forum grupy 305

Lapiszon

Temat specjalnie dla Roberta Very Happy

Prawo wołoskie
Prawo osadnicze; zbiór norm regulujący stosunki pomiędzy właścicielem a osadnikami (najczęściej byli to Wołosi, Ruśniacy, Bojkowie, Huculi).

W Polsce prawo to upowszechniło się końcem XV wieku. Od roku 1468 przed Sądem Wyższym Prawa Niemieckiego mieli się również stawiać sołtysi tzw. kniaziowie wsi lokalnych na prawie wołoskim. Lokowanie wsi na tym prawie wołoskim było procesem społecznym, a nie etnicznym. Osady tego typu lokowano na terenach górzystych i trudnych w uprawie. Osadnictwo polegało tu na przejmowaniu pasterskich form prawnych i gospodarczych (mieszkańcy tego typu wsi płacili czynsz w naturze, oddając panu między innymi po jednej owcy z każdej hodowanej dwudziestki, istniała też większa wolność w przemieszczaniu się i zmiany osady). Terminem Wołoch w tamtych czasach określano w Polsce i na Węgrzech pasterzy przybyłych ze wschodnich Karpat. Osadzanie wsi na prawie wołoskim było charakterystyczne dla całej południowej Prowincji Małopolskiej w jej górzystych i podgórskich pasmach. Np. w okolicach Sambora na prawie wołoskim lokowano ponad 90 wsi.
Architektura
W nowo lokowanych wsiach wydzierżawiano osadnikom las do wykarczowania i zwalniano ich z opłat na 20 lub więcej lat tzw. wolnizna. Formą zabudowy takiej wsi była w początkach XVI wieku tzw. łańcuchówka. Osady były lokowane na terenach górzystych i trudnych w uprawie, było to miejsca gdzie ze względu na warunki terenowe i adaptacyjne nie sprawdziła się wcześniejsza lokacja wsi na tzw. prawie niemieckim. Wczesna osada wołoska składała się podobnie jak osada lokowana na prawie niemieckim z ok. 17 kolonów, sołtysa tzw. kniazia, posiadała karczmę oraz popa, pisownia z oryginalu pop.
Samorząd
Osadnicy posiadali swój własny samorząd, na czale osady stał kniaź, mieli też prawo do opuszczania wsi. Na początku XVI wieku na kniaziów obierano z reguły Niemców. Najbardziej znanym zabytkiem piśmiennictwa sądowego, wołoskiego są akta wsi Odrzechowa na Pogórzu Bukowskim.

Wczesne osady wołoskie wyznaczają granicę szlaku osadnictwa polskiego (również niemieckiego), kolonizowanego później powtórnie przez Wołochów.

Kolonizacja Wołoska

Kolonizacja wołoska - fala migracji i osadnictwa na obszarze Karpat, trwająca od XIII do XVI wieku.

Od XII wieku wołoscy pasterze zamieszkujący tereny na południe od Dunaju przemieszczali się na północ i zachód. Prawdopodobnie presja spowodowana zajmowaniem Bałkanów przez Turków skłoniła część klanów wołoskich do wędrówki jeszcze bardziej na północ i zachód i osiedlania się na terenach obecnej Ukrainy, Polski, Węgier, Słowacji a nawet Czech.

Im dalej na zachód, tym słabszy stawał się element wołoski, zaś coraz większą część ludnościowego substratu kolonizacji tworzyli Rusini, a nawet pasterze polscy bądź słowaccy. W połowie XIV wieku kolonizacja wołoska dotarła do wschodnich terenów dzisiejszej Polski (ówczesne pogranicze polsko-ruskie), w XV wieku - do Tatr, a na przełomie XVI i XVII wieku zatrzymała się na pograniczu słowacko-morawskim - w regionie Kysuce i w tzw. Morawskiej Wołoszczyźnie na północnych Morawach. W Polsce osadnictwo wołoskie objęło np. Zawoję, Jeleśnię, Rycerkę.

Klimat Zachodnich Karpat odbiegał jednak znacznie od klimatu Bałkanów, przeto Wołosi musieli porzucić podstawową formę ich gospodarowania - pasterstwo transhumancyjne - co doprowadziło do zakładania stałych osad/wsi lokowanych na prawie wołoskim.

Kolonizacja wołoska w Zachodnich Karpatach miała pod względem etnicznym charakter mieszany - wołosko-ruski. Jak widać, przymiotnika "wołoski" w nazwie tej fali migracji nie należy rozumieć dosłownie. Co prawda Wołosi uczestniczyli w tej migracji do samego jej końca, jednak to nie czynnik etniczny decydował o jej specyfice. W odróżnieniu od typowego dla terenów nizinnych rolnictwa, kolonizacja wołoska miała przede wszystkim charakter pasterski, zaś produkcja typowo rolna miała tylko znaczenie uboczne, uzupełniające. Pasterze wykorzystywali gospodarczo tereny wysokogórskie, dotychczas w ogóle nie zasiedlone albo nawet opuszczone przez poprzednich osadników - tam, gdzie kolonizacja typowo rolnicza okazała się bezskuteczna. Ponieważ prowadziło to do gospodarczego wykorzystania tych ziem, a więc do generowania przez nie dochodów, kolonizację wołoską popierali królowie Węgier i Polski oraz lokalni właściciele ziemscy. Kolonizacja wołoska często polegała nie na zakładaniu osad na tzw. surowym korzeniu, lecz na przenoszeniu istniejących już (podupadających gospodarczo) miejscowości na prawo wołoskie.

Specyficzne główne zajęcie tej ludności zaowocowało odmienną, niż na nizinach, strukturą społeczną. Ta zaś znalazła odzwierciedlenie w specyficznym reżimie prawnym ludności pasterskiej - tzw. prawie wołoskim. Na prawie tym lokowano wsie, a nawet (bardzo rzadko) miasteczka (np. Ustrzyki Dolne). Zasadźca wsi zostawał jej tzw. kniaziem (odpowiednikiem sołtysa), zaś grupie wsi wołoskich położonych w dobrach jednego właściciela ziemskiego przewodził tzw. krajnik, na wschód od Dunajca zwany wajdą lub wojewodą wołoskim. Kniaź miał uprzywilejowaną pozycję gospodarczą i dość szerokie uprawnienia władcze wobec ludności swej wsi, np. decydował nawet o osobie proboszcza miejscowej cerkwi. Obowiązki właścicieli użytkowych wobec właściciela zwierzchniego były dopasowane do specyfiki gospodarki pasterskiej - ilość pańszczyzny była ograniczona do minimum, zaś czynsz uiszczano w produktach pasterskich. Różnice w stosunku do wsi lokowanych na prawie niemieckim zanikły pod koniec średniowiecza. Osady wołoskie były małe, stosunkowo rzadko rozrzucone, typu niemal wyłącznie wiejskiego.

Kolonizacja wołoska pozostawiła po sobie kilka trwałych śladów. Przede wszystkim pod jej znaczącym (o ile nie dominującym) wpływem ukształtował się wspólny dla całych Karpat Zachodnich etnos góralski. Innym trwałym następstwem kolonizacji wołoskiej było powstanie terenu osadnictwa rusińskiego w postaci klina biegnącego na zachód wzdłuż głównego grzbietu Karpat aż do Pienin i Tatr, który aż do XX wieku oddzielał tereny zamieszkane przez Polaków i Słowaków. Kolonizacja wołoska wywarła znaczący wpływ na ukształtowanie się grupy etnicznej Łemków. Wyryła też swoje piętno na stosunkach gospodarczych i na sieci osadniczej Karpat Zachodnich. Świadectwem obecności Wołochów w Karpatach jest obecność nazw geograficznych pochodzenia wołoskiego, np. Magura, Kiczora, wołoskie nazwiska u Łemków (np. Dzioban) etc.

Ze szlakami i siecią osadniczą Wołochów w Karpatach Wschodnich co najmniej od XV wieku pokrywa się osadnictwo tzw. Cyganów karpackich - Bergitka Roma. Również w języku tej grupy etnicznej występuje w warstwie leksykalnej wiele arumunizmów. Zagadnienie to nie doczekało się jeszcze poważniejszych opracowań, trudno więc wysuwać jakieś poważniejsze

Jest nawet mapka Very Happy

robert

ufff, to dobrze napisałem na egzaminie Smile

joke... ;p